Ruchem obrotowym Ziemi (ruchem wirowym) nazywamy obrót Ziemi wokół własnej osi, który trwa 23 godziny 56 minut i 4 sekundy i odpowiada tzw. dobie gwiazdowej, czyli czasowi między dwoma kolejnymi górowaniami Słońca w równonocny wiosennej. Końcami tej osi są dwa bieguny: północny i południowy. Ruch obrotowy Ziemi powoduje przesunięcie się każdego punktu na Ziemi z zachodu na wschód, za wyjątkiem biegunów, które pozostają nieruchome. Szybkość obrotu Ziemi na równiku wynosi około 1674,4 km/h i maleje w miarę zbliżania się do biegunów. Każdy punkt położony na Ziemi podczas obrotu planety zatacza pełny obrót o 360° bez względu na to, jak duży okrąg zatacza. Można zatem wywnioskować, że prędkość kątowa wszystkich punktów jest taka sama.

Prędkość kątowa dwóch wybranych punktów
źródło: www.zszbogatynia.pl

Oba punkty (A i B) mają taką samą prędkość kątową, lecz większą prędkość liniową osiąga punkt B.

Ruch obrotowy niesie za sobą wiele konsekwencji, które są następujące:

• występowanie zjawiska dnia i nocy, czyli dobowej zmiany oświetlenia, która ma związek z procesami zachodzącymi pod wpływem energii słonecznej jak np. fotosynteza roślin

Występowanie dnia i nocy jako następstwa ruchu obrotowego

• wzrost przyciągania ziemskiego wraz ze zbliżaniem się do biegunów

• występowanie siły Coriolisa

Działanie siły Coriolisa
źródło: www.zszbogatynia.pl

Siła Coriolisa – bezwładna siła działająca na obracające się ciało w układzie nieinrecjalnym. Dla obserwatora siła ta ma charakter pozorny.

• pozorna wędrówka Słońca po sklepieniu niebieskim

Widoma wędrówka Słońca nad horyzontem
źródło: www.dom-pasywny.pl

• spłaszczenie Ziemi przy biegunach w skutek działania siły odśrodkowej

Spłaszczenie Ziemi na biegunach
źródło: www.wiking.edu.pl

• występowanie pływów morskich, czyli istnienie przypływu i odpływu

Odpływ i przypływ

• różnice czasu występujące na Ziemi tzw. strefy czasowe

Strefy czasowe
źródło: www.wiking.edu.pl

Czas słoneczny (miejscowy) – określany jest na podstawie górowania Słońca; jest on identyczny dla miejsc leżących na tym samym południku.

Czas strefowy – czas obejmujący każde 15° szerokości geograficznej. W strefach ze soba sąsiadujących czas różni się o 1 godzinę.

Nazwy stref  czasowych
źródło: www.zszbogatynia.pl

A - strefa czasu uniwersalnego
B - strefa czasu środkowoeuropejskiego
C - strefa czasu wschodnioeuropejskiego
D - strefa czasu moskiewskiego

Czas urzędowy – umowny czas obowiązujący na danej jednostce administracyjnej np. w państwie lub mniejszej jednostce terytorialnej.

• linia zmiany daty

Linia zmiany daty
źródło: www.dzejdzi.webpark.pl

Gdy przekraczamy międzynarodową linie zmiany daty z zachodu na wschód (samolot A) „tracimy” jeden dzień. Np. po dniu 6 października nastąpi 8 października.

Przekraczając tę linię ze wschodu na zachód (samolot B) zyskujemy jeden dzień. Tak np. po dniu 7 października następuje ponownie dzień 7 października.

PRZYKŁADOWE ZADANIE

Oblicz która godzina czasu słonecznego będzie w Madras (80°E), jeżeli w Warszawie jest godzina 12.00.

1. Musimy obliczyć o ile stopni ziemia przesunie się w ciągu 1 godziny.

z obliczeń wynika, że Ziemia w ciągu jednej godziny wykona obrót o 15°

2. Obliczamy czas, jaki potrzebuje Ziemia na obrót o 15°

obliczyliśmy, że żeby Ziemia wykonała obrót o 15° potrzebuje 4 minuty

3. Obliczamy różnicę długości geograficznej Warszawa – Madras

80° E (Madras) - 21° E (Warszawa) = 59°
różnica wynosi 59°

4. Obliczamy liczbę minut potrzebną na wykonanie obrotu o 59°

54° x 4 min = 236 min, czyli 3 godziny i 56 min

5. Obliczamy godzinę w Madras i podajemy odpowiedź

12:00 + 3 godz. 56 min = 15:36

Odpowiedź. W Madras jest godzina 15:36.

Ruch Ziemi wokół jej własnej osi można opisywać za pomocą współrzędnych geograficznych. Do współrzędnych zaliczamy:

a) równoleżniki – okręgi powstałe w skutek przecięcia płaszczyzny kuli ziemskiej płaszczyzna prostopadłą do jej osi. Za pomocą równoleżników możemy wyznaczyć szerokość geograficzną dowolnego punktu na kuli ziemskiej. Największy z równoleżników to równik.

Układ równoleżników
źródło: www.wiking.edu.pl

Cechy równoleżników:

• mają kształt okręgów

• jest ich nieskończenie wielka liczba

• przecinają południki pod kątem prostym

• zmniejszają się wraz ze zbliżaniem się do biegunów

• wskazują kierunek wschodni i zachodni

• najdłuższym z równoleżników jest równik

b) południki – półokręgi na kuli ziemskiej łączące dwa bieguny. Za pomocą południków możemy wyznaczyć długość geograficzną. Za południk zerowy przyjęto południk przechodzący przez obserwatorium w Greenwich.

Układ południków
źródło: www.wiking.edu.pl

Cechy południków:

• mają kształt luków

• jest ich nieskończenie wiele

• wskazują kierunek północny i południowy

• są jednakowej długości (ok. 20 000 km)

 

Bibliografia:

• www.wikipedia.pl

• www.dzejdzi.webpark.pl

• www.wiking.pl

• www.wiem.onet.pl

• www.zszbogatynia.pl

• Jadwiga Kop, Maria Kucharska; Geografia, podręcznik cz.1

• Mała Encyklopedia PWN

Autor opracowania:

Magdalena Dymińska