GEOGRAFIA FIZYCZNA ŚWIATA
"Geografia fizyczna Polski"
Gleby Polski
Gleba jest to zewnętrzna warstwa litosfery, która została rozdrobniona i przekształcona, powstałą ze skały macierzystej, poddanej działaniu klimatu, wody, rzeźby organizmów żywych i człowieka w długim czasie. Może ona zalegać od 3 cm do 3 m pod poziomem ziemi. Żyzność substancji przeważnie występują od 3cm do 3 m. Gleba składa się w 45% z części mineralnych, 25% z wody, 25% z powietrza i w 5% z substancji organicznych (w których znajduje się 90% humusu tzw. próchnicy gruntowej ). Podstawowymi składnikami gleby są części mineralne (zwietrzelina) i części organiczne oraz powietrze i woda.
W zależności od tego, który z tych składników dominował w procesie glebotwórczym wykształcił się określony typ gleby. Proces glebotwórczy polega na stopniowej zmianie zwietrzeliny w glebę. Widocznym objawem zachodzenia tego procesu jest wytwarzanie się poziomów glebowych, które różnią się miedzy sobą barwą, ilością próchnicy, wielkością cząstek mineralnych i strukturą.
Znaczna część gleb Polski zaliczana jest do tzw. gleb lekkich, czyli takich, które są niezbyt żyzne oraz wymagają obfitego nawożenia organicznego i mineralnego czy też innych zabiegów agrotechnicznych. Również dużą część terenów Polski stanowią gleby średniej jakości. Gleby bardzo dobre nie są tak powszechne, zajmują jedynie 23% powierzchni gruntów ornych.
;)
Mapa przedstawiająca występowanie różnych rodzajów gleb w Polsce.
(kolor brązowy-gleby brunatne i płowe, kolor zółty-gleby bielicowe, kolor zielony-gleby bagienne, kolor szary-gleby górskie, kolor niebieski-mady, kolor czerwony-gleby antropogeniczne)
Gleby w Polsce możemy podzielić na:
-
gleby początkowego stadium rozwoju (inaczej nazywane glebami inicjalnymi) – są to gleby, które są klasyfikowane na pograniczu gleby i skały oraz które zostały słabo przeobrażone podczas procesu glebotwórczego. W zależności od tego, na jakim podłożu zostały wykształcone możemy wyróżnić litosole i regosole. Najczęściej można je spotkać w górach lub na pokrywach sandrowych. (rys. A-poziom próchniczy, C-poziom skały macierzystej, D-poziom podłoża mineralnego, R-poziom podłoża skalnego).
-
gleby bielocoziemne – jest to grupa gleb z wyraźnie zaznaczoną strefą wmywania i wymywania. Tworzą się ona najczęściej na glinach i piaskach pod roślinnością iglastą (głównie w lasach świerkowych i sosnowych). Gleby te stanowią około 25 powierzchni w Polsce. Wśród gleb bielicoziemnych możemy wyróżnić gleby bielicowe, bielice właściwe, gleby rdzawe i płowe, wszystkie te gleby zostały wyróżnione na podstawie stopnia zbielicowienia. Są one mało produktywne ponieważ są bardzo kwaśne i ubogie w składniki biogenne.
-
gleby brunatno ziemne – stanowią one grupę kilku typów gleb brunatnych. Ich cechą charakterystyczną jest poziom brunatnienia o rdzawym zabarwieniu. Gleby te uformowały się na terenach , gdzie występują lasy liściaste lub mieszane. Skałami macierzystymi dla gleb brunatnych na Niżu Polskim są wszelkiego rodzaju utwory polodowcowe, zazwyczaj gliniaste lub ilaste. W południowej części Polski podłożem macierzystym dla tych gleb są lessy i utwory lessopodobne. Wyróżniamy gleby brunatne właściwe (takie, które się charakteryzują odczynem obojętnym) i gleby brunatne kwaśne (takie, które zawierają największe ilości ogólnych form fosforu, potasu, wapnia i magnezu, są mało żyzne).
-
czarne ziemie – podobnie jak czarnoziemy należą do gleb głęboko próchniczych. Mogą występować na bardzo różnych podłożach, zarówno na gliniastych jak i piaszczystych. Ich powstawanie wiąże się z naturalnym lub sztucznym obniżeniem zwierciadła wód gruntowych i przerwaniem procesów biogennych. W profilu tego typu gleb występuje poziom glejowy. Przydatność czarnych ziem dla rolnictwa zależy od podłoża i jego zasobności. Ogólnie należą do gleb żyznych. W Polsce występują na Kujawach, Pomorzu, Pojezierzu Zachodnim i w okolicach Wrocławia.
-
czarnoziemy – cechą charakterystyczną tych gleb jest ich duża miąższość poziomu próchniczego (ponad 40 cm), w którym występuje około 4% próchnicy. Gleby te wytworzone są w większości na lessach lub na pyłowych utworach lessopodobnych, dlatego właśnie maja bardzo korzystne warunki wodno-powietrzne. Są one najbardziej urodzajne. Czarnoziemy występują płatowo pomiędzy glebami brunatnymi a płowymi we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, na Wyżynie Małopolskiej, w okolicach Krakowa i na Płaskowyżu Głubczyckim.
-
mady – zaliczamy je do gleb napływowych. Powstają w wyniku nagromadzenia się osadów wylewanych okresowo przez rzeki. Zawierają bardzo dużo składników pokarmowych dla roślin i dlatego są wykorzystywane po uprawy rolnicze. Są glebami dość powszechnymi na terenie Polski w dolinach rzek i mniejszych cieków wodnych, np. na Żuławach Wiślanych.
-
gleby bagienne – zaliczamy do nich gleby torfowe i gleby mułowo-torfowe. Powstają
w środowisku o dużej wilgotności, która jest spowodowana wysokim poziomem wód gruntowych. Grubość torfu niekiedy może sięgać kilku lub kilkunastu metrów. Gleby bagienne występują na Pojezierzach, w dolinie Biebrzy i Narwi, Bugu
i Wieprza. (rys. A-poziom próchniczy, C-poziom skały macierzystej)
-
rędziny – należą do gleb płytkich i szkieletowych, ale pomimo to są bardzo bogate w składniki biogenne, które są łatwo dostępne dla roślinności. To gdzie występują na terenie Polski w dużej mierze zależy od występowania skał wapiennych. Występują przeważnie na wyżynach i w Niecce Nidziańskiej.
Jest również inny podział gleb występujących w Polsce, jednak jest on mniej znany. W 1989 roku Polskie Towarzystwo Gleboznawcze opracowało podział gleb według kryteriów przyrodniczo-genetycznych (do których możemy zaliczyć przyczyny zjawisk i przemian zachodzących w glebach oraz powiązanie cech przyrodniczych gleb). Gleby zostały zaklasyfikowane do różnych działów (obejmuje gleby, które powstały pod wpływem jednego z czynników glebotwórczych), rzędów (obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju) i typów (obejmuje gleby, które mają taki sam układ poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia itp.). Klasyfikacja ta przedstawia się następująco:
-
gleby fitogeniczne – czyli takie, na których proces tworzenia wpływa rodzaj skały macierzystej
-
gleby mineralne bezwęglanowe słabo wykaształcone (należą do nich: gleby inicjalne luźne, gleby inicjalne skaliste, gleby inicjalne ilaste, gleby węglanowe słabo rozwinięte ze skał masywnych i gleby słabo wykształcone z powęglanowych skał luźnych)
-
gleby wapniowe o różnym stopniu rozwoju (należą do nich rędziny i pararędziny)
-
-
gleby autogeniczne – czyli takie które powstały pod równomiernym wpływem wszystkich czynników glebotwórczych*
-
gleby czarnoziemne (czarnoziemy)
-
gleby brunatnoziemne (gleby brunatne właściwe, gleby brunatne kwaśne, gleby brunatne płowe)
-
gleby bielicoziemne (gleby rdzawe, gleby bielicowe, bielice)
-
-
gleby semihydrogeniczne – czyli takie, które powstały przy dominującym udziale wód gruntowych i opadowych
-
gleby glejobielicoziemne (gleby glejobielicowe, glejobielice)
-
czarne ziemie (czarne ziemie)
-
gleby zabagnione (gleby opadowo-glejowe, gleby gruntowo-glejowe)
-
-
gleby hydrogeniczne – czyli takie, które powstały na skutek zaawansowanych przekształceń pod wpływem warunków wodnych środowiska
-
gleby bagienne (gleby mułowe, gleby torfowe)
-
gleby pobagienne (gleby murszowe, gleby murszowate)
-
-
gleby napływowe – czyli takie, które powstały na skutek erozyjnej działalności wód powierzchniowych
-
gleby oluwialne (należą do nich: mady rzeczne, mady morskie)
-
gleby deluwialne (należą do nich gleby deluwialne)
-
-
gleby słone - czyli takie, które powstały na skutek działalności słonych wód morskich lub solanek oraz zanieczyszczeń przemysłowych
-
gleby słono-sadowe (należą do nich: sołonczaki, gleby sołonczakowate, sołońce)
-
-
gleby antropogeniczne – czyli takie, które powstały pod wpływem działalności człowieka
-
gleby kulturoziemne (należą do nich: hortiosole, rigosole)
-
gleby industroziemne i urbanoziemne (należą do nich: gleby antropogeniczne o niewykształconym profilu, gleby antropogeniczne próchnicze, parorędziny antropogeniczne, gleby słone antropogeniczne)
-
*proces glebotwórczy – to całokształt zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych, które zachodzą w powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej. W wyniku tych zjawisk kształtują się gleby. Procesy glebotwórcze przebiegające w określonych warunkach klimatycznych i określonych utworach macierzystych oraz pod wpływem określonej szaty roślinnej doprowadzają do ukształtowania się odpowiednich typów gleb.
