Gleba jest to wierzchnia część skorupy ziemskiej. Ludzkość od zarania dziejów była z nią związana. Zawsze uzależnione było i jest od jej właściwości rolnictwo, czyli produkcja żywności. Ogromna rozmaitość gleb występujących na kuli ziemskiej wykształciła się pod działaniem wielu czynników określanych, jako glebotwórcze. Zalicza się do nich: klimat, roślinność, świat zwierzęcy, wodę, ukształtowanie powierzchni terenu, a ostatnio działalność człowieka. Wymienione czynniki oddziałują na skałę macierzystą, a ostatecznie o powstaniu gleby decyduje wypadkowa ich działania, chociaż najczęściej jakiś czynnik wywiera wpływ przeważający.

Systematyka przyrodnicza gleb Polski opiera się na kryteriach genetycznych. Uwzględniono w niej właściwości chemiczne, fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne gleb, a także środowisko geograficzne. Opierając się na tych kryteriach wyodrębniono 5 zasadniczych jednostek systematycznych tj. : klasę, typ, podtyp, rodzaj, gatunek. Klasa jest jednostką najszerszą, obejmującą kilka typów, których powstanie uwarunkowane jest podobnym układem czynników biotycznych i abiotycznych danego środowiska geograficznego. Typ jest to podstawowa jednostka systematyczna gleb, wyrażająca pewien dynamiczny stan równowagi w rozwoju określonego procesu glebotwórczego. Stan ten charakteryzuje określony układ poziomów genetycznych w profilu glebowym. Podtyp wyróżnia się w wypadku, gdy na glebę określonego typu nakłada się inny proces typologiczny, w wyniku, czego profil glebowy wykazuje cechy charakterystyczne dla dwóch (lub więcej) typów. Rodzaj określony jest przez pochodzenie geologiczne skały macierzystej, z której pod wpływem określonych procesów glebotwórczych wykształciła się gleba. Natomiast gatunek określa się na podstawie składu mechanicznego skały macierzystej gleby.

PODZIAŁ GLEB POLSKI NA JEDNOSTKI SYSTEMATYCZNE

KLASA I. Gleby mineralne początkowego stadium rozwojowego (gleby inicjalne bezwęglanowe)

Są to gleby słabo rozwinięte. Różnią się niewiele od skały macierzystej. Dominującym czynnikiem glebotwórczym jest skała macierzysta – jej stopień zwietrzenia oraz właściwości. Warstwa próchniczna jest znikoma (od kilku milimetrów do paru centymetrów) i jest bardzo istotna w odróżnieniu jej od skały macierzystej. Innymi czynnikami, które odgrywają dużą rolę w tworzeniu tych gleb są erozja wodna i wietrzna, a także procesy aluwialne i deluwialne. Gleby tej klasy dzielą się na dwa typy:

Typ 1 : gleby inicjalne skaliste (litosole):

Podtypy:

• Gleby inicjalne skaliste, erozyjne;

• Gleby inicjalne poligonalne.

Rodzaje:

• Wytworzone z różnych skał magmowych,

• Wytworzone z różnych skał metamorficznych,

• Wytworzone z różnych skał osadowych scementowanych.

Typ 2: gleby inicjalne luźne (regosole):

Podtyp

• Gleby inicjalne luźne, erozyjne;

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego,

• Wytworzone z glin różnego pochodzenia geologicznego,

• Wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia i eolicznych (lessów),

• Wytworzone z iłów.

Podtyp:

• Gleby inicjalne luźne, deluwialne;

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków pochodzenia deluwialnego,

• Wytworzone z glin pochodzenia deluwialnego,

• Wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia deluwialnego,

• Wytworzone z iłów pochodzenia deluwialnego.

Podtyp

• Gleby inicjalne luźne, eoliczne;

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków pochodzenia eolicznego,

• Wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia eolicznego.

Podtyp

• gleby inicjalne luźne, aluwialne;

Rodzaje:

• Wytworzone z utworów kamienistych pochodzenia aluwialnego,

• Wytworzone z piasków pochodzenia aluwialnego,

• Wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia aluwialnego,

• Wytworzone z glin pochodzenia aluwialnego,

• Wytworzone z iłów pochodzenia aluwialnego.

Podział na gatunki tych gleb dokonuje się według składu mechanicznego.

Szacuje się, że gleby początkowego stadium rozwojowego zajmują w Polsce ok. 700 tyś. Ha. Gleby te występują w rejonach wysokogórskich gdzie zajmują skaliste partie grzbietowe i kamieniste osuwiska (litosole), w rejonach arktycznych obok gleb bagiennych ( litosole poligonalne), w terenach silnie pagórkowatych (morenowych), czyli na pojezierzach (regosole erozyjne i deluwialne).

KLASA II. Gleby mineralne słabo wykształcone bezwęglanowe

Gleby te mogą się tworzyć zarówno na skałach masywnych, jak i luźnych. Charakteryzują się wyraźnym profilem próchnicznym leżącym bezpośrednio na skale macierzystej, o głębokim zazwyczaj poziomie wody gruntowej i kwaśnym odczynie. Gleby te mogą się wytwarzać z iłów lub ciężkich glin, ze skał magmowych (np. granitów, bazaltów), metamorficznych (gnejsów, łupków), osadowych (piaskowce, piaski i gliny). Spotykamy je właściwie na terenie całej Polski. Dzielimy je na następujące typy:

Typ 1: gleby słabo wykształcone ilaste (plastosole):

Podtyp

• Gleby słabo wykształcone ilaste (plastosole) erozyjne;

• Gleby słabo wykształcone ilaste (plastosole) deluwialne;

Rodzaje:

• Wytworzone z iłów różnych formacji geologicznych.

Typ 2: gleby słabo wykształcone kwarcowo-krzemianowe (rankery) :

Podtyp

• Gleby słabo wykształcone kwarcowo-krzemianowe, właściwe;

• Gleby słabo wykształcone kwarcowo-krzemianowe, brunatne;

Rodzaje:

• Wytworzone z utworów kamienistych,

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia,

• Wytworzone z glin różnego pochodzenia,

• Wytworzone z utworów pyłowych różnego pochodzenia,

• Wytworzone z iłów różnego pochodzenia.

Podtyp

• Gleby słabo wykształcone kwarcowo-krzemianowe, bielicowane;

Rodzaje:

• Wytworzone z utworów kamienistych,

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia.

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

KLASA III. Gleby wapniowcowe

Obejmuje ona gleby wytworzone ze skał wapiennych węglanowych lub siarczanowych, albo też ze skał osadowych luźnych zasobnych w wapń. Charakteryzują się wysokim stopniem nasycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami i prawie zawsze wykazują burzenie z HCL. Wyróżniamy tutaj dwa typy gleb:

Typ 1: rędziny:

Podtyp

• Rędziny inicjalne;

• Rędziny właściwe;

• Rędziny czarnoziemne;

• Rędziny brunatne;

• Rędziny próchniczne górskie;

• Rędziny butwinowe górskie;

• Rędziny czarnoziemne reliktowe;

Rodzaje:

• Wytworzone z wapieni starszych formacji geologicznych (dewońskie, permskie, sylurskie),

• Wytworzone z wapieni i margli mezozoicznych (triasowe, jurajskie, kredowe),

• Wytworzone z wapieni i margli trzeciorzędowych(np. litotamniowe),

• Wytworzone z dolomitów i margli dolomitowych,

• Wytworzone ze skał gipsowych.

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Rędzina właściwa wytworzona z wapienia jurajskiego.

Rędziny są to gleby, które wytworzyły się ze skał macierzystych wapiennych lub gipsowych. Ich nazwa pochodzi od określenia ludowego „rzędzić”, wiążącego się z odgłosami powstającymi w czasie pracy pługa w bogatych w odłamki wapienne glebach. Są glebami zasobnymi w wapń i próchnicę oraz części ilaste. W poziomie próchnicznym mają budowę ziarnistą, głębiej- pryzmatyczną i orzechową. Rędziny charakteryzują się dobrymi właściwościami fizycznymi (np. silnie uwilgotnione na wiosnę szybko przesychają). W Polsce rędziny występują w regionach południowych i południowo-wschodnich (na Wyżynie Kieleckiej, Wyżynie Lubelskiej, na Roztoczu, na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Karpatach i Pieninach oraz na pojezierzach.

Typ 2: pararędziny:

Podtyp

• Pararędziny właściwe;

• Pararędziny czarnoziemne;

• Pararędziny brunatne;

Rodzaje:

• Różne skały osadowe, luźne lub scementowane, zawierające znaczne ilości CaCO3.

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Pararędziny tworzą się z utworów kamienistych, żwirów, piasków, utworów pyłowych, glin i iłów bogatych w CaCO3 oraz ze zwietrzelin piaskowców i łupków marglistych. Warunkiem powstania pararędziny jest znaczna zawartość węglanu wapnia w skale macierzystej. Dzięki temu odczyn tych gleb jest obojętny lub zasadowy. Są to gleby bogate w próchnicę. Pod względem fizycznym charakteryzują się dużą przepuszczalnością, dlatego mogą podlegać procesom odwapniania. W Polsce występują wyłącznie na małych powierzchniach w terenach zalegania młodych jeszcze osadów lodowcowych. Są dość pospolite na Mazurach i na Pomorzu Zachodnim, a także na terenach występowania lessów.

KLASA IV. Gleby czarnoziemne

Obejmuje ona gleby tworzące się w klimacie umiarkowanym kontynentalnym pr. udziale roślinności łąkowo- lub leśno-stepowej, bądź w warunkach klimatu umiarkowanie wilgotnego przy udziale roślinności leśno-łąkowej. Powstają one z różnych skał macierzystych(lessy, gliny, iły, rzadziej piaski gliniaste).Charakteryzują się wysoka aktywnością biologiczną. Znaczna zawartość próchnicy słodkiej(w składzie dominują szare kwasy huminowe) wpływa korzystnie na ich strukturę i na inne właściwości fizyczne oraz sorpcyjne. Czarnoziemy są zasobne w składniki pokarmowe roślin, a stopień ich wysycenia zasadami jest bardzo wysoki. Należą one do najlepszych gleb Polski i świata. Gleby te dzielimy na następujące typy:

Typ 1: szare gleby leśne:

Podtyp

• Ciemnoszare gleby leśne,

Rodzaje:

• Wytworzone z lessów,

• Wytworzone z utworów lessopodobnych.

Czarnoziem leśno-stepowy właściwy, wytworzony z lessu.

Typ 2: czarnoziemy leśno-stepowe:

Podtyp

• Czarnoziemy leśno stepowe, właściwe,

• Czarnoziemy leśno-stepowe zdegradowane (zbrunatniałe lub wyługowane)

Rodzaje:

• Wytworzone z lessu.

Typ 3: czarnoziemy leśno-łąkowe:

Podtyp:

• Czarnoziemy leśno-łąkowe, właściwe;

• Czarnoziemy leśno-łąkowe, zdegradowane (zbrunatniałe lub wyługowane),

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków gliniastych różnego pochodzenia geologicznego,

• Wytworzone z glin zwałowych,

• Wytworzone z glinu wodnego pochodzenia i z glin wietrzeniowych,

• Wytworzone z iłów różnych formacji geologicznych

• Wytworzonych z utworów pyłowych różnego pochodzenia.

Podział na gatunki według składu mechanicznego.

Typ 4: szare gleby leśno-łąkowe:

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia

• Wytworzone z glinu różnego pochodzenia

• Wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia

• Wytworzone z iłów różnych formacji geologicznych

Podział na gatunki według składu mechanicznego.

W Polsce gleby czarnoziemne leśno-stepowe występują głównie w rejonie południowo-wschodnim i południowym. Ma to związek z powstaniem ich w strefie leśno-stepowej. Największe ich kompleksy znajdują się na Wyżynie Lubelskiej, zwane czarnoziemami hrubieszowsko-tomaszowskimi oraz czarnoziemy proszowskie.

Czarnoziemy leśno-łykowe rozrzucone są na terenie całej Polski, jednak największe ich kompleksy występują: na Kujawach, na Dolnym Œląsku, oraz na Mazowszu miedzy Łowiczem, Kutnem a Warszawą. Występują również na Wyżynie Kaliskiej, w okolicach Pyrzyc, Kętrzyna i Ciechanowa. Szare gleby leśno-łąkowe spotykamy również w różnych rejonach, gdzie tworząc małe kompleksy wśród gleb czarnoziemnych.

Szara gleba leśno-łąkowa, wytworzona z gliny pylastej.

Klasa V. Gleby bruntnoziemne

Geneza gleb brunatno ziemnych nie została jednoznacznie ustalona. Przyjmuje się, ze mogły one powstać z osadów polodowcowych w okresach klimatycznych ciepłych bądź wilgotnych. Innym czynnikiem mogło być masowe pojawianie się drzew liściastych, szczególnie dębu. Są to gleby bardzo stare i rozwinęły się z glejowych gleb tundrowych obok gleb płowych.

Gleby brunatno ziemne obejmują gleby tworzące się w warunkach klimatu umiarkowanie ciepłego i wilgotnego, o rocznej średniej sumie opadów 500-800 mm i średniej rocznej temperaturze 6,5-10°C. Najczęściej powstają pod lasami liściastymi i mieszanymi, ze skał macierzystych różnego pochodzenia. Głównym procesem glebotwórczym tych gleb jest proces brunatnienia i płowienia. Zajmują one w Polsce ponad połowę powierzchni wszystkich gleb uprawnych, przy czym większość stanowią gleby wytworzone z glinu i piasków gliniastych. Charakteryzują się w całym profilu mniej lub bardziej brunatnym zabarwieniem. Dzielą się na następujące typy:

Typ 1: gleby brunatne:

Podtyp:

• Gleby brunatne właściwe

• Gleby brunatne wyługowane

• Gleby brunatne kwaśne

• Gleby brunatne bielicowe

• Gleby szarobrunatne

Gleba brunatna właściwa, wytworzona z gliny zwałowej średniej.

Rodzaje:

• Wytworzone ze skał magmowych

• Wytworzone ze skał metamorficznych

• Wytworzone ze skał osadowych fliszowych i innych scementowanych

• Wytworzone ze żwirów różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z glinu różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia

• Wytworzone z lessów

• Wytworzone z iłów różnych formacji geologicznych

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Typ 2: gleby płowe ( pseudobielicowe):

Podtypy:

• Gleby płowe właściwe

• Gleby płowe bielicowane

Gleba płowa wytworzona z gliny zwałowej lekkiej.

 

Podział na rodzaje i gatunki jak gleb brunatnych.

Klasa VI. Gleby bielicoziemne

Przypuszcza się, ze gleby bielicowe wytworzyły się w czasie chłodnych i wilgotnych interstadiałów plejstocenu oraz w okresie prebolearnym holocenu. Powstają one w klimacie chłodnym i umiarkowanie wilgotnym pod głównym wpływem roślinności borowej (lasów szpilkowych) z ubogich skał różnego pochodzenia. Głównym procesem glebotwórczym jest bielicowanie. Ze względu na ten proces gleby te pod względem rolniczym SA gorsze. Dzielą się na następujące typy:

Typ 1: gleby rdzawe:

Podtyp:

• Gleby właściwe

Rodzaje:

• Wytworzone ze żwirów piaszczystych różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego (luźnych, słabo gliniastych i gliniastych)

Podtyp:

• Gleby rdzawe bielicowane

Podział na gatunki podano w rodzajach.

Gleby rdzawe tworzą się na ubogich w zasady piasków luźnych lub słabo gliniastych a także z gruboziarnistych, bezwęglanowych piasków. Charakteryzuje je barwa rdzawa, gdyż zawiera dużo związków żelazowych, które powstały w wyniku wietrzenia geologicznego. Cecha charakterystyczna jest również słabe uwilgotnienie.

Spotykane są w piaszczystych terenach falistycznych, gdzie okupują najwyższe miejsca. Gleby rdzawe rozpowszechnione są na terenie równin sandrowych np.: w Puszczy Piskiej, w Puszczy Augustowskiej, w Borach Tucholskich. Pod względem roślinnym stanowią słabe kompleksy i wymagają intensywnego nawożenia.

Gleba rdzawa wytworzona z piasku luźnego na żwirze.

Typ 2 : gleby bielicowe:

Podtypy:

• Gleby bielicowe właściwe

• Gleby bielicowe murszaste

• Gleby bielicowe torfiaste

• Gleby bielicowe glejowe

Rodzaje

• Wytworzone ze skał magmowych

• Wytworzone ze skał metamorficznych

• Wytworzone ze skał fliszowych i innych masywnych

• Wytworzone ze żwirów różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Gleby bielicowe charakteryzują się zabarwieniem popielatym, co wynika z procesu bielicowego. W warunkach naturalnych powstają przeważnie pod lasami szpilkowymi, pokryte są zazwyczaj różnej grubości poziomem próchnicy surowej co powoduje proces bielicowania. Powstające podczas rozkładu tej warstwy silnie kwaśne substancje łącza się w związki z żelazem i glinem, które łatwo przemieszczają się w głąb profilu, co powoduje wybielenie poziomów bielicowych. Gleby bielicowe wykazują niekorzystne właściwości rolnicze. Są przeważnie zbyt przepuszczalne i za suche, a zarazem ubogie w składniki pokarmowe dla roślin.

Bielica próchniczo-żelazista, wytworzona z piasku luźnego.

Typ 3: Bielice:

Podtyp:

• Bielice żelaziste

• Bielice próchnicze

• Bielice żelazisto-próchnicze

• Bielice glejowe

Rodzaje i gatunki takie same jak w glebach bielicowych.

Do typu bielic zalicza się silnie zbielicowane gleby wytworzone z piasków. Cechą charakterystyczną jest brak poziomu A1. Gleby bielicowe i bielice występują w większych kompleksach na ogół rzadko. Możemy je spotkać w południowo-zachodniej części Polski ( okolice Wrocławia i Zielonej Góry), w południowej części Lubelszczyzny oraz w rozwidleniu miedzy Wisła a Sanem. Spotykane SA również w niewielkich kompleksach na północ od Opola i nad dolną Odrą.

Klasa VII. Gleby zabagniane

Są to gleby charakteryzujące się postępującym procesem zabagnienia. Ich właściwości kształtują się w warunkach silnego uwilgotnienia. Spowodowane jest to bądź wysokim poziomem wody gruntowej, bądź woda pochodzącą z długotrwałych opadów lub zalewów. Wynikiem tego są dość długie okresy warunków beztlenowych. A także te warunki prowadza do procesów glejowych w glebach mineralnych. Proces glejowy polega na reakcji związków żelazowych na żelazawe, co powoduje, że żółta, czerwona lub brunatna barwa gleby przechodzi w barwę zielonkawą lub szaro siną. Ze względu na rodzaj oglejenia gleby te dzielimy na typy:

Typ 1: gleby opadowo-glejowe (pseudoglejowe, odgórnie glejowe):

Podtypy:

• Gleby opadowo-glejowe właściwe

• Gleby opadowo-glejowe bielicowane

• Gleby stagno-glejowe

Rodzaje

• Wytworzone z piasków gliniastych różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z glin różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z iłów różnych formacji geologicznych

• Wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia

• Wytworzone z lessu

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Gleby opadowo-glejowe występują na obszarach o klimacie umiarkowanie wilgotnym o rocznej sumie opadów od 500mm, średniej temperaturze niższej od 10° C i wilgotności powietrza powyżej 60%. Gleby te powstają na różnych podłożach jak : lessy, utwory lessopodobne, gliny zwałowe, piaski naglinowe lub naiłowe itp. Warunkiem powstania gleb odgórnie glejowych jest taki układ warstw, przy którym utwór lżejszy spoczywa na cięższym. W części lżejszej gromadzi się woda wywołując efekt odgórnego oglejenia.

Gleba opadowo-glejowa, wytworzona z gliny zwałowej średniej

Typ 2: gleby gruntowo-glejowe (gleby glejowe, oddolnie glejowe):

Podtypy:

• Gleby glejowe właściwe

• Gleby mułowo-glejowe

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków gliniastych różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z glin różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia

• Wytworzone z lessu

• Wytworzone z iłów różnych formacji geologicznych

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Podtyp:

• Gleby torfowo- i torfiasto-glejowe

• Gleby murszowo-glejowe

Rodzaje:

• Cześć mineralna profilu glebowego zbudowana jest z tych samych skał, co podtypy a i b, poza tym z torfu lub murszu.

Gleby gruntowo-glejowe tworzą się w warunkach występowania wysokiego zwierciadła wody gruntowej. Są to gleby mineralne lub mineralno-organiczne, w których procesy glejowe przeważają nad innymi procesami, a oglejenie oddolne sięga, co najmniej do wysokość 30cm od powierzchni. W glebach tych może zachodzić pionowy, powolny ruch wody, co powoduje zmianę warunków tlenowo- wodnych. Urodzajność tych gleb zależy głównie od właściwości wód zasilających te gleby. Gleby te najczęściej występują w dolinach rzek na obszarze całej Polski

Gleba glejowa właściwa, wytworzona z gliny lekkiej pylastej.

Klasa VIII. Gleby bagienne

Cecha charakterystyczną tych gleb jest nadmierne uwilgotnienie oraz dominacja warunków anaerobowych. W rezultacie nagromadzenie się dużych ilości substancji organicznych. Wyróżnia się następujące typy tych gleb:

Typ 1: gleby mułowe:

Podtyp:

• Gleby mułowe właściwe

Rodzaje:

• Wytworzone z namułów limnetycznych

• Wytworzone z namułów talmatycznych

Podtyp:

• Gleby mułowo-torfowe

Rodzaje:

• Według rodzaju torfu i mułu

Podtyp:

• Gleby gytiowe ( gytie-muły jeziorne)

Rodzaje:

• Wytworzone z gytii detrytusowej

• Wytworzone z gytii ilastej (lub innej mineralnej)

• Wytworzone z gytii wapiennej.

Gleby mułowe tworzą się w obniżeniach terenowych trwale lub okresowo zalewanych przez wody w pewnym stopniu natlenione lub w płytkich zbiornikach wodnych. Tworzące te gleby muły, to utwory organiczne powstałe w wyniku posuniętej humifikacji masy roślinnej. Muły mogą być pochodzenia telmutycznego (długotrwałe zalewy wodą) lub limnetycznego (trwałe zalewy wodą). Często procesy mułotwórcze mogą być zastąpione przez procesy torfotwórcze i wówczas nad warstwą mułu powstaje warstwa torfu. Gleby te pomimo, ze są zasobne w składniki pokarmowe dla roślin, zaliczamy najczęściej do nieużytków bagiennych ze względu na wysoki poziom wody gruntowej. Gleby mułowo-torfowe oraz gytiowe po uregulowaniu stosunków wodnych zagospodarowuje się, jako użytki zielone.

Gleba torfowo-mułowa (łąkowa)

Typ 2: gleby torfowe:

Podtypy:

• Gleby torfowe torfowisk niskich

Rodzaje:

• Wytworzone z torfu szuwarowego

• Wytworzone z torfu turzycowiskowego

• Wytworzonego z torfu olesowego (olsowego)

Podtyp:

• Gleby torfowe torfowisk przejściowych

Rodzaje:

• Wytworzone z torfu brzezinowego

• Wytworzone z torfu wrzosowiskowego

• Wytworzone z torfu bagnowego

Gleby torfowe występują na torfowiskach niezmeliorowanych, gdzie zachodzą jeszcze procesy torfotwórcze, a poziom wody jest wysoki i utrzymuje się blisko powierzchni. Są one, zatem bagiennymi glebami inicjalnymi. Masa torfowa powstaje w wyniku procesu torfotwórczego polegającego na długotrwałym odkładania się i niepełnym rozkładzie szczątków obumarłej roślinności bagiennej w środowisku nasyconym wodą, przy ograniczonym dostępie powietrza. Z punktu widzenia gleboznawstwa powstająca z czasem masa torfowa staje się skała macierzystą torfowych gleb bagiennych. W stanie nieodwodnionym poziom wód gruntowych utrzymuje się zazwyczaj darni lub też torfowisko jest stale zalane. W Mare stopniowego osuszania i odwadniania sztucznego w głąb gleby zaczyna wnikać powietrze i uaktywnia się zecie mikrobiologiczne, procesy bagienne zanikają, a miejsce ich zajmuje proces murszenia. W ten sposób powstają bogate w składniki gleby murszowe. Są one odpowiednie dla roślinności łąkowej. Największe skupiska gleb bagiennych spotykamy na Pojezierzu Mazurskim oraz we wschodniej części Polski w dolinach rzecznych.

Klasa IX. Gleby pobagienne

Są to gleby, w których proces bagienny został przerwany w skutek naturalnego, bądź sztucznego obniżenia poziomem wody gruntowej. Zmiana warunków ekologicznych spowodowała rozwój procesów humifikacji i murszenia. W wyniku tych procesów następuje silna mineralizacja substancji organicznej. Poziom wody gruntowej jest znacznie wyższy niż w glebach bagiennych, lecz podlega silnym wahaniom w czasie roku. W tej klasie wyróżniamy następujące typy gleb :

Typ 1: gleby murszowe:

Podtyp:

• Gleby torfowo-murszowe

• Gleby mułowo-murszowe

• Gleby mineralno-murszowe

• Gleby gytiowo-murszowe

• Gleby murszowate

Podział na rodzaje i gatunki według skały macierzystej.

W Polsce najczęściej występują gleby torfowo-murszowe. Spotykamy je na wszystkich zmeliorowanych torfowiskach niskich. Tworzą się one w wyniku murszenia. Proces ten powoduje zanik budową włóknistej i powstanie agregatów różnej wielkości i kształtów. W ten sposób powstaje profil o zróżnicowanych poziomach. Urodzajność gleb torfowo-murszowych zależy od stopnia oraz stosunków wodno-powietrznych.

Typ 2: czarne ziemia:

Podtypy:

• Czarne ziemia właściwe

• Czarne ziemia zdegradowane

• Czarne ziemia murszowa te

Rodzaje:

• Wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z glin różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z iłów różnego pochodzenia geologicznego

• Wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia

• Wytworzone z less

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Czarne ziemie pobagienne tworzą się z różnych materiałów organicznych, dostatecznie odwodnionych, jak: torfy silnie zamulone, muły, gytię itp. Często wzbogacone przez zalewy wód, procesy deluwialne lub deflację, we frakcje ilaste. W wyniku działalności drobnoustrojów oraz przy odpowiednich warunkach powietrzno-wodnych przeobrażają się w czarne ziemia pobagienne. Charakteryzujące się one mniejszą zawartością części organicznych, a większą próchnicy. Są silnie wysycone zasadami, przez co maja odczyn obojętny lub słabo-kwaśny. Powstają w zagłębiach terenowych, często wypełnionych deluwiami na utworach gliniastych, ilastych, a niekiedy piaszczystych. Posiadają przeważnie dobrze rozwinięty poziom akumulacyjny (30-60 cm), ciemno zabarwiony, silnie próchniczny, o budowie gruzełkowej. Następny poziom najczęściej przechodzi zaciekowo w skałę macierzystą, przeważnie oglejową, szarozielonkawą. Czarne ziemie występują małymi kompleksami na terenie całej Polski. Najczęściej lezą obok czarnoziemów leśno-łąkowych. Dlatego tez występują czarne ziemia pobagienne razem z czarnoziemami kujawskimi, dolnośląskimi, błońsko-sochaczewskimi, zajmując zawsze niższe położenie.

Klasa X. Gleby napływowe

Należą do nich gleby, których powstanie wiąże się ściśle z woda płynącą. Mogą one powstawać przez osadzenie się materiału w wyniku działalności rzek we współczesnych dolinach lub tarasach zalewowych, bądź też przez osadzanie się materiału u podnóży pagórków w związku z erodującą działalnością wód spływających po stoku.

Zarówno aluwialny jak i deluwialny materiał glebowy charakteryzuje się znacznym stopniem zwietrzenia i rozdrobnienia oraz często dużą zawartością próchnicy. Gleby wytworzone z materiału napływowego charakteryzuje warstwowa budowa profilu oraz dużą zmienność w stosunkach wodnych i powietrznych. W głębszych warstwach widoczne są cechy oglejenia. W tej klasie gleb wyróżniamy następujące typy:

Typ 1 : mady morskie (marsze):

Rodzaje:

• Wytworzone z różnych osadów morskich.

Mady morskie powstają w wyniku zalewów przez wodę morską terenów nisko położonych. Są glebami żyznymi o dobrych właściwościach fizycznych i chemicznych. W Polsce mady morskie występują w niektórych obniżonych terenach przymorskich.

Typ 2: mady rzeczne:

Podtyp:

• Mady rzeczne właściwe

• Mady rzeczne brunatne

• Mady rzeczne szarobrunatne

• Mady rzeczne czarnoziemne ( pobagienne)

Rodzaje:

• Wytworzone z utworów kamienistych aluwialnych

• Wytworzone z utworów żwirowych aluwialnych

• Wytworzone z piasków aluwialnych

• Wytworzone z glin aluwialnych

• Wytworzone z iłów aluwialnych

• Wytworzone z utworów pyłowych aluwialnych

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Mada czarnoziemna, wytworzona z iłu na utworze pyłowym, oglejona.

Mady rzeczne powstają w związku z wylewami rzeki, w czasie, których osadza się w dolinie materiał glebowy. Materiał ten w zależności od prędkości wody charakteryzuje się różnym składem mechanicznym. Przy silnych i gwałtowanych zalewach osadza się materiał grubszy. Im woda zalewająca dolinę płynie wolniej, tym drobniejsze osądzają się cząsteczki. Mady charakteryzują się najczęściej barwą oliwkowo- brunatną, odczynem zbliżonym do obojętnego i próchnicą mullową. Próchnica ta występuje w całym profilu, a nie tylko w poziomie powierzchni. Właściwości rolnicze mad zależą od wielu czynników, z których najważniejsze to: stosunki wodno-powietrzne oraz przeważający skład mechaniczny. Do najlepszych gleb rolnych zaliczamy mady brunatne i szarobrunatne średnie. Gleby madowe występują wzdłuż większych rzek, a wiec przede wszystkim Wisły, Odry i ich dopływów.

Typ 3: gleby deluwialne:

Podtypy:

• Gleby deluwialne właściwe

• Gleby deluwialne brunatne i szarobrunatne

• Gleby deluwialne czarnoziemne

• Gleby deluwialne próchnicze (pobagienne, murszaste)

Rodzaje

• Wytworzone z piasków deluwialnych

• Wytworzone z glin deluwialnych

• Wytworzone z iłów deluwialnych

• Wytworzone z utworów pyłowych deluwialnych

• Wytworzone z lessu deluwialnego

• Wytworzone z deluwium „rędzinowego”

Podtyp:

• Gleby deluwialne rędzinowe

Rodzaje

• Wytworzone z deluwium „rędzinowego”

Podział na gatunki według przeważającego składu mechanicznego.

Gleby deluwialne tworzą się u podnóży gór lub pagórków w wyniku osadzania się cząsteczek glebowych zmywanych i transportowanych przez wody spływające po stoku. Ilość i tępo osadzania się cząsteczek zależy przede wszystkim od natężenia procesów erozyjnych(opadów, materiały transportowanego, szybkości spływów), a także czy jest to teren odpływowy czy bezodpływowy. Gleby deluwialne mają profil warstwowany, podobny do mad. Próchnica jest pochodzenia allochtomicznego, a jej ilość wzrasta wgłęb profilu.

 

Gleba deluwialna brunatna, wytworzona z utworu pyłowego zwykłego.

KLASA XI. Gleby Słone

Do gleb słonych zaliczamy gleby, w profilu, których występują sole łatwo rozpuszczalne, bądź, których kompleksy sorpcyjne wysycone są kationami sadu. Według innych źródeł do gleb słonych zalicza się gleby, w których profilu występuje warstwa zasolona o miąższości ponad 15 cm, zawierające więcej niż 9% soli łatwo rozpuszczalnych. W Polsce gleby te powstają przy udziale słonych źródeł w pobliżu wysadów soli kamiennych i solonych, przy brzegu Bałtyku, pod wpływem przemysłu itp.

Typ 1: sołonczaki:

Podtyp:

• Sołonczaki wewnętrzne

• Sołonczaki powierzchniowe

• Sołonczaki glejowe

Rodzaje:

• Wytworzone z różnych skał osadowych

Podział na gatunki według składu mechanicznego gleby.

Do sołonczaków zalicza się gleby zawierające w wierzchnich warstwach łatwo rozpuszczalnych sole sodowe, głownie chlorki, siarczany i węglany, w szkodliwych ilościach dla roślin. Przeważnie mają odczyn zasadowy i posiadają charakter gleb glejowych.

KLASA XII. Gleby Kulturoziemne

Zaliczamy tutaj gleby typologiczne przeobrażone w wyniku intensywnej gospodarki rolnej. Pod wpływem takiej gospodarki zmienia się budowa profilu glebowego, a gleba nabiera nowych właściwości bio-fizyko-chemicznych, bardzo korzystnych z punktu widzenia żyzności gleb i ich produkcyjności. Cechy te polepszają się w miarę podnoszenia się kultury rolnej. W klasie gleb kulturoziemnej wyróżnia się następujące typy:

Typ 1: gleby ogrodowe (Hortisole):

Podział na podtypy według typu, z którego się wytworzyły, np. hortisole po – bielicowe, po – brunatne, po – bagienne itd.

Są to gleby, które przez lata pozostają w intensywnej kulturze ogrodniczej. Do ich powstania przyczynia się: stałe doprowadzanie substancji ogrodniczej, intensywna uprawa mechaniczna, regularnie podlewanie, zacienianie, a w ostatnich czasach silne nawożenie mineralne. Ze względu na te działania szybko postępuje proces pogłębiania poziomu próchniczego. Hortisole swoją budową przypominają gleby czarnoziemne. Charakteryzują się głębokim poziomem próchniczym o ciemnoszarej lub prawie czarnej barwie, o strukturze gruzełkowej i układzie pulchnym. Przejście do skały macierzystej jest stopniowa z widoczną działalnością fauny. Hortisole mogą powstawać z różnych typów gleb.

Typ 2: gleby regulówkowe (rigosole):

Podział na podtypy jak w typie pierwszym.

Są to gleby, w których w wyniku rozmaitych zabiegów agrotechnicznych naturalny układ zostaje silnie zaburzony, a często nawet całkowicie odwrócony. Przykładem takich zabiegów są bardzo głębokie orki

KLASA XIII. Gleby Industrioziemne

Zaliczamy tutaj różne gleby, których powstanie i właściwości ściśle związane są bezpośrednio lub pośrednio, z oddziaływaniem przemysłu. Do najbardziej typowych industrioziemów należy zaliczyć gleby różnych typów i rodzajów, których właściwości fizyczne, fizyko-chemiczne, chemiczne i biologiczne zostały zmienione pod wpływem zapylenia przemysłowego. Wchłaniane związki szczególnie szkodliwie spływają na naturalne układy biologiczne w glebie, które przeważnie ulegają całkowitemu zaburzeniu.Do gleb industrioziemnych zaliczyć należy gleby, które powstają przez zagospodarowanie gromadzonych odpadów (np.: zwałów) oraz różnego rodzaju wykopów. Wśród tej klasy gleb wyróżniamy dwie grupy:

• gleby zmienione w wyniku gospodarki przemysłowej;

• gleby ukształtowane przez gospodarkę przemysłową.

W Polsce gleby te występują we wszystkich okręgach przemysłowych i zajmują tam po kilkadziesiąt tysięcy hektarów. Mniejsze obszary gleb zmienionych pod wpływem przemysłu występują wokół każdego większego obszaru przemysłowego, a także w pobliżu odkrywkowych kopalń surowców naturalnych (np.: kopalnie siarki, gliny, żwiru i piasku). Zatrucia gazami spalinowymi podlegają też gleby przylegające do większych szlaków komunikacyjnych.

Bibliografia:

• H.Uggla „ Gleboznawstwo rolnicze” Warszawa.

Autor opracowania:

Małgorzata Danielak